Psychoterapia on-line

28 lipca 2020

dr Tomasz M Stępniewski

Kamila Kocewiak-Robalewska

Psychoterapia on-line w Ośrodku Psychoterapii i Analizy Grupowej Archetypy

Z dnia na dzień, a szczególnie w związku z różnymi ograniczeniami związanymi z pandemią rośnie ilość terapeutów i pacjentów pracujących on-line. Taka psychoterapia w samych założeniach nie różni się od psychoterapii w gabinecie – ma to być spotkanie dwóch osób, na których pacjent może badać swoje życie psychiczne i różne wewnętrzne trudności. Mimo wszystko, istotne jest zadać sobie pytanie, czy spotkanie w tym formacie jest możliwe, gdy dwie strony wpatrują się w ekran laptopa. Zdania na ten temat są podzielone w samym środowisku psychoterapeutycznym. Niektórzy terapeuci negują brak jakichkolwiek różnic i polecają terapie on-line dla wszystkich, niezależnie od tego czy mieszkają 10 min drogi od gabinetu,  inni mówią że terapią można nazwać tylko spotkanie w gabinecie i pacjent powinien zawsze bezwzględnie dążyć do spotkań twarzą w twarz. Prawda pewnie leży pośrodku, ale nie można zaprzeczyć że temat terapii on-line budzi dużo pytań i niepewności wśród terapeutów i pacjentów. 

W naszym ośrodku także prowadzimy psychoterapię on-line, co więcej niektórzy z terapeutów mają długie doświadczenie w prowadzeniu procesów terapeutycznych tą drogą, a jedna z osób jest w trakcie pisania pracy doktorskiej na temat zastosowań nowych mediów w psychoterapii. Artykuł, który tutaj publikujemy jest efektem wielu rozmów które odbyliśmy wewnątrz zespołu Ośrodka Psychoterapii i Analizy Grupowej “Archetypy”, na temat specyfiki pracy on-line. Zastanawialiśmy się, nad najlepszą formą spisania naszych rozważań. W związku z tym, że temat terapii on-line budzi głównie niepewność, zdecydowaliśmy się przedstawić je w formie odpowiedzi na kilka najczęściej pojawiających się pytań.

Do kogo kierujemy psychoterapię on-line?

Tego typu terapię kierujemy przede wszystkim do osób, które w związku z wykonywaną pracą albo miejscem zamieszkania nie są w stanie odbywać terapii twarzą w twarz. Pracujemy w ten sposób także z osobami, które mają dostęp do psychoterapii w swoim miejscu zamieszkania, ale nie jest to psychoterapia w języku polskim. Wreszcie on-line pracujemy z pacjentami, którzy zaczęli terapię w gabinecie i chcą kontynuować terapię ze swoim psychoterapeutą mimo przeprowadzki, albo innej zmiany życiowych okoliczności.

Z każdym pacjentem na etapie konsultacji zastanawiamy się indywidualnie nad tym, czemu poszukuje tego typu terapii i czy na pewno jest ona dla niego najlepsza formą. Szczególnie ważne jest dla nas wspólne spojrzenie, czy spotkania on-line są faktycznie jedyną dostępną formą leczenia dla pacjenta, czy też być może są sposobem na unikanie trudności związanych z kontaktem bezpośrednim.

W miarę możliwości zachęcamy pacjentów on-line do odbycia przynajmniej raz na jakiś czas sesji z psychoterapeutą twarzą w twarz, a także do odbycia konsultacji do terapii on-line w gabinecie.

Czy psychoterapia on-line jest skuteczna lub tak samo skuteczna jak psychoterapia twarzą w twarz?
Brak lub obniżona skuteczność są jednym z najczęstszych pytań dotyczących terapii on-line. Ciężko się w sposób obiektywny ustosunkować do tego pytania, bo mierzenie skuteczności terapii jest bardzo trudne metodologicznie (tego typu badania są najczęściej bardzo długie, dodatkowo wymagają określenie poprawy za pomocą kwestionariuszy, które nie mogą w pełni odzwierciedlić zmian, które następują w psychoterapii).

W 2008 roku Barak i współpracownicy przeanalizowali ponad 90 różnych prac dotyczących terapii on-line, porównując uzyskane wyniki (Journal of Technology in Human Services). Na podstawie swojej analizy stwierdzili, że nie ma istotnych statystycznie różnic między efektami terapii (a także innych oddziaływań psychologicznych) odbywanych on-line a w gabinecie. Chociaż wyniki tej analizy są obiecujące, na pewno nie są one ostateczną odpowiedzią na różnice między psychoterapią on-line a gabinetową.

Odpowiadając na podstawie subiektywnych opinii terapeutów OPiAG “Archetypy”, jesteśmy zgodni, że podczas procesu terapeutycznego on-line pacjent może uzyskać poprawę, dowiedzieć się więcej o sobie i poprawić jakość swojego życia. Fakt, czy psychoterapia odbywa się on-line albo na żywo zdecydowanie ma wpływ na cały proces, ale nie widzimy znaczącej różnicy między postępami pacjentów on-line a “gabinetowych”.

Jakie  są zasady odbywania psychoterapii on-line

Psychoterapia on-line w kategorii zasad nie różni się od terapii w gabinecie. Terapeuta i pacjent spotykają się co najmniej raz w tygodniu na 50 minut. Spotkania odbywają się na platformie Skype albo Zoom.

W terapii on-line niestety  duża część odpowiedzialności za zorganizowanie warunków sesji jest po stronie pacjenta. Zachęcamy przede wszystkim do zadbania o dobre połączenie internetowe oraz kamerę. Bardzo ważne jest, żeby w momencie sesji mogli się państwo skupić tylko na państwa uczuciach i swobodnych skojarzeniach. Z naszego doświadczenia pomocne jest w tym odbywanie sesji w stałym, cichym pomieszczeniu, w którym będą mogli być państwo sami przez 50 minut.

Czy można prowadzić psychoterapię w podejściu psychodynamicznym on-line?

Jednym z głównych założeń psychoterapii psychodynamicznej jest to, że duża część naszego życia psychicznego (to jak myślimy o sobie, jak tworzymy ważne związki i przyjaźnie, nasze oczekiwania wobec życia i siebie) ma swoje źródło w ważnych życiowych relacjach i naszych doświadczeniach w nich.

W tym kontekście nasze (często wczesne) przeżycia często odtwarzają się w innych relacjach, także i terapeutycznej. Ten proces, nazywany przeniesieniem jest ważną części psychoterapii. Dzięki dostrzeżeniu jak w przeniesieniu pokazują się specyficzne nieświadome mechanizmy pscjenta, możliwe jest wspólne omówienie ich z terapeutą, spojrzenie jaką pełnią rolę i często przeżycie uczuć, które były przez nie blokowane. W ten sposób pacjent może w bardziej świadomy sposób przeżywać emocje i podejmować życiowe decyzje, będąc świadom wszystkich motywów, które nim kierują.

 

Wydaje się, więc że podstawą skutecznej terapii psychodynamicznej jest stworzenie z terapeutą silnej relacji, opartej na zaufaniu w której możliwe jest przeżywanie i rozmawianie o emocjach. Więc zasadne byłoby pytanie, czy można stworzyć silną relację opartą na zrozumieniu w warunkach on-line. Na to pytanie staramy się udzielić odpowiedzi w następnym akapicie.

Jakie są potencjalne trudności w psychoterapii on-line?

Jak wspominaliśmy wcześniej, w dużej mierze sukces psychoterapii opiera się, na możliwości stworzenia przez pacjenta i terapeutę empatycznej relacji, w której możliwe jest wspólne spojrzenie na złożony świat wewnętrzny pacjenta.

Niestety, zrozumienie czyichś złożonych uczuć jest nieco trudniejsze w psychoterapii on-line. Coraz więcej badań pokazuje jak istotna i pomocna w porozumiewaniu się jest komunikacja niewerbalna (zainteresowanych zachęcamy do przeczytania rozdziału 5 i 6, książki “Screen Relations” pod redakcją G. Russela). W komunikacji na żywo, odczytujemy czyjś komunikat zarówno na poziomie leksykalnym (samego znaczenia, do którego głównie angażujemy lewą półkulę) oraz emocjonalnym (do którego angażujemy głównie prawą półkulę). Kontekst emocjonalny w zakresie uczuć, oraz zamiarów drugiej osoby głównie odczytywany jest ze sfery niewerbalnej. Widzenie czyjejś pełnej sylwetki często na poziomie nieświadomym, pozwala nam tworzyć wewnętrzne hipotezy na temat czyichś uczuć i zamiarów.

Komunikacja niewerbalna z przyczyn oczywistych w terapii on-line jest mocno ograniczona. W tym kontekście uzyskanie dobrego porozumienia między terapeutą i pacjentem, szczególnie na początku wydaje się być trudniejsze w psychoterapii on-line. Mimo wszystko, w naszym doświadczeniu, z biegiem czasu jest możliwe stworzenie dobrej i empatycznej relacji on-line. Ciężko nam to ubrać w bardziej naukowy język, ale wydaje się, że z biegiem czasu wyostrzają się różne inne kanały komunikacji, żeby kompensować braki w komunikacji niewerbalnej.

Ze względu na specyficzną atmosferę spotkania on-line, wielu pacjentów ma wrażenie, że terapeuta jest chłodny i niewzruszony na wnoszone przez pacjenta treści. To uczucie, często powoduje (początkowy) dyskomfort związany z mówieniem “do kamery” o osobistych treściach. W momencie w którym się otwieramy, wielu z nas potrzebuje uzyskać wsparcie, albo jakąś reakcje (chociażby niewerbalną) ze strony terapeuty.

Oprócz tego dla wielu pacjentów, szczególnie takich zmagających się z problematyką opuszczenia, wyjątkowo nieprzyjemne jest uczucie “niedostępności” terapeuty. Relacja on-line jest  frustrującą, dla niektórych za bardzo. W takim kontekście sesje, stają się bardziej re-traumatyzacją pacjenta niż procesem leczącym. W takich sytuacjach, staramy się z pacjentem znaleźć inne rozwiązania w zakresie jego psychoterapii.

Czy psychoterapia on-line jest uznawana przez towarzystwa psychologiczne i psychoterapeutyczne? Czy istnieją jakieś zalecenia co do tego typu terapii?

Większość towarzystw psychologicznych ma swoje rekomendacje co do psychoterapii on-line. Wszyscy terapeuci prowadzący terapię on-line w naszej poradni pracują zgodnie z zaleceniami Instytutu Analizy Grupowej Rasztów oraz Sekcji Naukowej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

W razie dodatkowych pytań zachęcamy do kontaktu mailowego: archetypy24@gmail.com

Prace graficzne wykorzystano dzięki uprzejmości Marty Sztuki https://www.behance.net/Marta_Sztuka